ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΡΑΜΒΟ

Η αρχαία Θέραμβος (Therambus) σε χάρτη του  1742, L'isle

Η Χαλκιδική πέρα από ωραίες παραλίες και δημοφιλή μπαρ έχει πολλούς αρχαιολογικούς χώρους, όπως π.χ. την Άκανθο, την Τορώνη, την Όλυνθο και στην Κασσάνδρα την Άθυτο,τη Σκιώνη ή την Μένδη. Αλλά και τη λιγότερο γνωστή Θέραμβο. 

Το 1983 είχα την τύχη να παρακολουθώ ζωντανά ανασκαφή πηγαίνοντας ή γυρνώντας από το μπάνιο μου στο κάμπινγκ Παλιούρι. Φυσικά έδειξα τότε μεγάλο ενδιαφέρον και για πολλά χρόνια έβλεπα στο ξεχασμένο ανασκαφικό σκάμμα τους τοίχους και έπλαθα ιστορίες ή παρατηρούσα την κεραμική στους αποθέτες. Μετά από καιρό βρήκα τη δημοσίευση της πρώτης εκείνης ανασκαφής για να κλείσει ο κύκλος και να συνδέσω στο μυαλό μου τις διαδόσεις για νομίσματα που έβγαιναν όταν τα γκρέιντερ άνοιγαν τους αγροτικούς δρόμους. Ποια ήταν λοιπόν αυτή η αρχαία πόλη; Κολυμπούσα πράγματι δίπλα ή πάνω σε μια αρχαία πόλη;

Το 1983 λοιπόν κατά τη διάρκεια των εργασιών για ανέγερση συγκροτήματος αποχωρητηρίων- μαγειρείων αποκαλύφθηκαν αρχαία οικοδομικά λείψανα και ανέλαβε την ανασκαφή η ΙΣΤ΄ Ε.Π.Κ.Α. Η ανασκαφή ήταν μικρής διάρκειας με διαγνωστικό χαρακτήρα. Αποκαλύφθηκαν 60 μ. από την ακτή- δίπλα στις 'πρώτες' τουαλέτες- δύο κεραμικοί κλίβανοι κατασκευασμένοι σε λαξεύματα του εδάφους με κοκκινωπό πηλό, πλίνθους και κεραμίδια. Ανάμεσα στους δύο κλιβάνους εντοπίστηκε πλακόστρωτο πλάτους 7,2 μ., άλλοι τοίχοι και δάπεδο από υδραυλικό κονίαμα. Ο αρχαίος οικισμός όμως πρέπει να αναζητηθεί αλλού, αφού τα εργαστήρια ως 'οχληρές' εργασίες βρίσκονταν συνήθως εκτός πόλης. Να συνδέσω αυτή την ανασκαφή με τα παλαιότερα ευρήματα του Charles Avezou;

Θέραμβος, Θράμβος, Θραμβηίς είναι τα ονόματα της πόλης στις αρχαίες πηγές, η οποία ήταν αποικία Ερετριέων, ενώ η φράση "Θραμβουσία δείρας" σημαίνει περιοχή με λόφους (οι λόφοι μεταξύ της παραλίας και του Παλιουρίου;). Όσο για το γνωστό σε όλους τοπωνύμιο Χρούσου ή Χρούσο πιθανώς συνδέεται με τους Θράκες Κρουσσαίους, τους πρώτους οικιστές της περιοχής, συμμάχους των Τρώων που κατέφυγαν στην περιοχή. Η Θέραμβος βοήθησε τους Πέρσες κατά τους Περσικούς πολέμους, συμμετείχε στην Αθηναϊκή Συμμαχία με μικρό ποσό.

Στην παραλία εντοπίστηκαν επίσης αρχαιότητες στο ακρωτήριο Καράβι, νότια του Ξενία, ενώ και όλη η περιοχή του κάμπινγκ, του Ξενία και του ακρωτηρίου είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος από το 1995. Νοτιότερα στο Κάνιστρο και πέριξ του ναού του Αγ. Νικολάου υπάρχει επίσης αρχαιολογικός χώρος και αναζητείται ο ναός του Απόλλωνα Καναστραίου. Πιο πρόσφατα αποκαλύφθηκαν αρχαιότητες κατά την κατασκευή του ξενοδοχείου 'Miraggio' .

Το πιο σημαντικό όμως εύρημα της περιοχής είναι το τμήμα σαρκοφάγου που βρέθηκε το 1985 (;) και βρίσκεται εντοιχισμένη και σπασμένη στο ηρώο του Παλιουρίου. Το τμήμα σαρκοφάγου που προφανώς χρήσει συντήρησης (σε παλαιότερες φωτογραφίες φαίνεται ακέραιο) έχει παραστάσεις Ερωτιδέα και γρύπα και χρονολογείται στο 150 περίπου μ.Χ.

Το τμήμα σαρκοφάγου που είναι εντοιχισμένο στο ηρώο του Παλιουρίου

Ερωτιδέας, λεπτομέρεια από τη σαρκοφάγο

Δεν πρέπει όμως να αναζητήσουμε την αρχαία πόλη μόνο παραλιακά.Στο εσωτερικό και συγκεκριμένα στους λόφους Αράπη και Δάφνες- πέριξ του Παλιουρίου- έχουν εντοπιστεί σημαντικός οικισμός της ύστερης έως πρώιμης εποχής του Χαλκού με λίθινα εργαλεία, μυκηναϊκή κεραμική αλλά και όστρακα ελληνιστικών χρόνων. Στους γύρω λόφους έχει βρεθεί κεραμική πρώιμης εποχής του Σιδήρου, αλλά και νεότερη- αρχαϊκή και κλασική. 

Θυμίζω ότι την περίοδο αυτή οι αποικίες της Κασσάνδρας δεν ήταν μεγάλες πόλεις, αλλά μικρά πολίσματα με το άστυ, τη γύρω αγροτική περιοχή ('χώρα'), αγροικίες και χωριά. Όσο για το οδικό δίκτυο της αρχαίας Κασσάνδρας γενικά θεωρείται ότι οι παλαιότεροι- καρροποίητοι δρόμοι πριν τη δημιουργία του σύγχρονου ασφαλτοστρωμένου δικτύου πιθανώς 'πατάνε' πάνω σε αρχαιότερους δρόμους. 

Χάρτης της περιοχής του Ξενία και του κάμπινγκ: Κ: ακρωτήριο Καράβι, Ξ: Ξενία, Α: Η ανασκαφή του 1983

Αναρωτιέμαι αν αποκαλύφθηκαν αρχαιότητες κατά τις εργασίες κατασκευής του Ξενία και του κάμπινγκ Παλιουρίου (1960- 1971), ειδικά αν σκεφτώ ότι η μοναδική ανασκαφή έχει γίνει μόλις πέντε μέτρα από τις τουαλέτες. Θα αποκαλυφθούν και που αρχαιότητες κατά την ανακατασκευή του Ξενία; Μήπως ξαναπερπατήσω την ίδια παραλία σε μια άλλη ανασκαφή, όχι πια ως δωδεκάχρονος περίεργος αλλά ως επιστήμονας;

Βιβλιογραφία:

Ε. Τρακοσοπούλου, (ανασκαφή στο) Παληούρι Κασσάνδρας, Αρχαιολογικόν Δελτίον, 38, 1983

Ι.Α. Παπάγγελος, Παρά την Καψόχωρα, Κασσάνδρα, χ.χ.

Ι. Βοκοτοπούλου, Τοπογραφικά Κασσάνδρας, Ηπειρωτικά και Μακεδονικά μελετήματα, 2001

Ε. Παπαγιάννη, Αττικές σαρκοφάγοι με Ερωτιδείς και γιρλάντες, 2007

Ε. Τσιγαρίδα, Ε. Παπαδημητρίου, Νέα στοιχεία για την ιστορική τοπογραφία της χερσονήσου της Κασσάνδρας (Χαλκιδικής), Α.Ε.Μ.Θ., 20, 2009