Η ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΞΕΝΙΑ ΠΑΛΙΟΥΡΙΟΥ & ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Περίπτερα δωματίων, Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής,
Μουσείο Μπενάκη, Άρης Κωνσταντινίδης

«…αι τουριστικαί εγκαταστάσεις ΞΕΝΙΑ του ΕΟΤ Παληουρίου, αι οποίαι ανεγέρθησαν ταπεινοφρόνως επί της γραφικοτάτης ακτής του ομωνύμου όρμου,  υπηρετούν τον επιδιωχθέντα σκοπόν, χωρίς να συγκρούονται προς το φυσικόν περιβάλλον» διαβάζουμε σε κείμενο του 1972 [Η ελεύθερη γνώμη της κοσμητείας εθνικού τοπίου και πόλεων 7, 1972, σελ. 9-10, Στ. Τσαπάρας,archeste]  για το Ξενία στο Παλιούρι και δεν έχω κανένα λόγο να το αμφισβητήσω χωρίς να έχω ειδικές γνώσεις αρχιτεκτονικής. Για εμένα ήταν ομολογώ ευχάριστη έκπληξη όταν διάβασα ότι το ‘Ξενία’ όπου έπαιζα ποδόσφαιρο «εκτός έδρας» ή οπού θαύμαζα κρυφά όσους πήγαιναν σε μία από τις πρώτες ντισκοτέκ της Κασσάνδρας ήταν αρχιτεκτονικό κόσμημα ενός μεγάλου Έλληνα αρχιτέκτονα. Ήταν όμως και δυσάρεστη έκπληξη επειδή αυτά τα μάθαινα όταν το Ξενία ήταν ήδη κλειστό και λεηλατημένο για πολλά χρόνια. 

Επιστολικό δελτάριο από τα πρώτα χρονιά λειτουργίας του Ξενία. Πάντως βόρεια του Ξενία (στη θέση του μετέπειτα Κάμπινγκ) δεν υπάρχουν εγκαταστάσεις. (Συλλογή ΠΜ)

«Μια αρκετά απλόχωρη εγκατάσταση, απάνω στη θάλασσα, με μια θαυμάσια αμμουδιά μπροστά της και όπου ο κάθε τουρίστας θα μπορούσε να βουτήξει στη θάλασσα σχεδόν “κατ’ ευθείαν” γράφει ο αρχιτέκτονας [Εμπειρίες και Περιστατικά, Άρης Κωνσταντινίδης, ΑΘΗΝΑ 1992, σελ. 147] και συμπληρώνει ο Στ. Τσαπάρας: «Συμπερασματικά, το κτίσμα στο Παλιούρι Χαλκιδικής του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη ανταποκρίνεται πλήρως σε μια αρχιτεκτονική ηθική – έτσι όπως την ορίζει ο δημιουργός του – για την ένταξη του στο άμεσο φυσικό περιβάλλον».  

Αν και λεηλατημένο και ουσιαστικά ένα ερείπιο ή ίσως και λόγω αυτής της εγκατάλειψης το 2008 το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε το Ξενία μνημείο: «λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, τεχνικής και ιστορικής σημασίας του. Αποτελεί κτίριο ειδικής χρήσης με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά και τεχνικά στοιχεία, εντάσσεται αρμονικά στο φυσικό τοπίο και στο περιβάλλον του και είναι από τα πλέον αντιπροσωπευτικά έργα του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη (1913-1993), του οποίου η θητεία σηματοδότησε τη διαμόρφωση των ξενοδοχειακών μονάδων του ΕΟΤ κατά την περίοδο 1957-67.» [ΥΠΠΟ/ΔΙΝΕΣΑΚ/75379/2055/19-09-2008 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 449/Α.Α.Π./15-10-2008)].
Ας δούμε λοιπόν την ιστορία αυτού του ιδιαίτερου κτίσματος. Εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο τουριστικής ανάπτυξης του Ε.Ο.Τ. που υλοποιήθηκε από τον  Άρη Κωνσταντινίδη  τη δεκαετία του 1960 και στην περιοχή αυτή περιελάμβανε ένα φιλόδοξο σχέδιο από το οποίο υλοποιήθηκε μόνο το Ξενία και το κάμπινγκ. Πιο συγκεκριμένα ο Ε.Ο.Τ. απαλλοτρίωσε μία μεγάλη έκταση 2.068 στρεμμάτων από το Γλαρόκαβο έως και νότια από το Ξενία, στις θέσεις Χρούσου και Αλωνάκι με μήκος 5,5 χλμ και πλάτος έως 550 μέτρα από την ακτογραμμή (Στρατηγική Μελέτη Παλιουρίου Κασσάνδρας, 2013, Δέκαθλον Α.Ε.). 886 στρέματα κάλυπτε το Ξενία και το Κάμπινγκ. Οι απαλλοτριώσεις έγιναν με διάφορα ΦΕΚ, αλλά η μη αξιοποίηση όλης της έκτασης οδήγησε αργότερα σε επιστροφή ιδιοκτησιών στους ιδιοκτητες!!!

Τοπογραφικό διάγραμμα, 1960, Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής, Μουσείο Μπενάκη, Άρης Κωνσταντινίδης

Με το ΦΕΚ 154 (2/11/1960) απαλλοτριώθηκαν 2632 στρέμματα «δια την εκτέλεσιν τουριστικών εγκαταστάσεων» ιδιοκτησίας Αν. Γιαννουλάτου, Γ. Βρασταμνού, Κ. Μπούλια κ.α. (επίσης βλ. ΦΕΚ 29, 11/3/1961). 1706 στρέμματα απαλλοτριώθηκαν με το ΦΕΚ 194 (23/8/1971) ιδιοκτησίας Γ. Καραγιάννη, Δ. Λεμονή, Αθ. Δάλλα κ.α. (και Μακεδονία, 30/6/1971, ΦΕΚ 6, 15/1/1972 όπου αναφέρεται το κόστος των 147.785.000, ΦΕΚ 279, 19/10/1972 για έκταση 10 στρεμμάτων, ΦΕΚ 110, 18/4/1973).
Το καλοκαίρι του 1960 ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής είχε πετάξει πάνω από την Κασσάνδρα με ελικόπτερο και οι κοινοτάρχες τον ευχαριστούσαν για το "ενδιαφέρον" του για την περιοχή (Φωνή της Χαλκιδικής, 16/8/1959). Ήθελε ο Κ. Καραμανλής να έχει ιδία αντίληψη για την περιοχή όπου θα χτιζόταν το Ξενία;
Είχαν προηγηθεί πλήθος άρθρων στον τύπο της Χαλκιδικής για την τουριστική εγκατάλειψη (π.χ. "Ο τουρισμός ηγνόησε την Χαλκιδική", Φωνή της Χαλκιδικής, 19/1/1958, "ουδέποτε ενδιαφέρθη" Φωνή της Χαλκιδικής, 4/5/1958) αλλά και για τον "αντιαγροτικό" τουρισμό που ήθελε να απομακρύνει τα μαντριά από τους κεντρικούς δρόμους του νομού (Φωνή της Χαλκιδικής, 25/5/1958). Η κοινωνία της Χαλκιδικής πάλευε μεταξύ της τουριστικής ανάπτυξης και της παραδοσιακής γεωργίας και κτηνοτροφίας.Πως αλλιώς να εξηγήσω "το χωριατόπουλο που πετάει μια πέτρα στο αυτοκίνητο που περνάει", αν όχι για "έλλειψη τουριστικής συνειδήσεως;", όπως διαβάζουμε σχετικά (Φωνή της Χαλκιδικής, 23/8/1959).
Το Φεβρουάριο του 1960 γινόταν η κτηματογράφηση στο Παλιούρι και "προχωρούν οι μελέτες κατασκευής MOTEL" (Φωνή της Χαλκιδικής, 21/2/1960). Το Δεκέμβριο του 1960 λοιπόν δημοσιεύονται διακηρύξεις «εργασιών κατασκευής των παρά το χωρίον Παλιουρίον τουριστικών εγκαταστάσεων Κασσάνδρας Χαλκιδικής» (Μακεδονία, 4/12/1960). Στο ίδιο φύλλο υπάρχει είδηση για απαλλοτρίωση 620 στρεμμάτων «προς ανέγερσιν τουριστικών εγκαταστάσεων εις θέσιν Γλαρόκαβος, εφαπτομένη του αιγιαλού και αποτελουμένη εξ αγρών και φυτειών». Το συνολικό ποσό έφτανε τα 13.000.000 δρχ. (Φωνή της Χαλκιδικής, 18/12/1960). 
Τον Απρίλιο του 1961 (Μακεδονία, 6/4/1961) ο υπουργός Β. Ελλάδος Θεολογίτης σε συνεργασία του με υπηρεσιακούς παράγοντες ανέφερε ότι τα έργα στο Παλιούρι θα ξεκινούσαν μετά το Πάσχα. Στα τέλη του 1961 διαβάζουμε (Μακεδονία, 14/12/1961) ότι συνολικά έγιναν τουριστικά έργα 225.000.000 δρχ. Τον Απρίλιο του 1962 (Μακεδονία, 3/4/1962) ο υπουργός εσωτερικών Γ. Ράλλης επισκέφθηκε τη Χαλκιδική και συζητήθηκε η βελτίωση των οδών για να αξιοποιηθούν «τα προσφάτως ανεγερθέντα υπό του ΕΟΤ τουριστικά ξενοδοχεία Ουρανουπόλεως και Παληουρίου». 

Επιστολικό δελτάριο με 4 όψεις του Ξενία

Τον Μάιο ολοκληρώθηκε η κατασκευή (Φωνή της Χαλκιδικής, 3/6/1962) και ακολούθησε περιοδεία του υπουργού Β. Ελλάδος Μανέττη τον Ιούλιο (Μακεδονία, 3/8/1962, Εμπρός, 4/8/1962) και τελικά στις αρχές Αυγούστου ανακοινώνεται η αρχή λειτουργίας του Ξενία Παλιουρίου από 15 Αυγούστου 1962 ίσα ίσα για να ξεκινήσει τη λειτουργία του το καλοκαίρι. 

Μακεδονία, 3/8/1962

Εντυπωσιακό είναι ότι μέσα σε δύο μόλις χρόνια από τις πρώτες απαλλοτριώσεις το συγκρότημα του Ξενία λειτούργησε. Τον Οκτώβριο του 1962 (Μακεδονία, 5/10/1962) ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής επισκεπτόμενος τα γραφεία του Ε.Ο.Τ. δήλωσε ικανοποιημένος από την αύξηση των τουριστών από 358.440 το 1961 σε 436.126 το 1962 (αύξηση 21,5%).
Την ίδια χρονιά με το Ξενία, στην άλλη ακτή της Κασσάνδρας εγκαινιαζόταν το τουριστικό περίπτερο στη Σίβηρη(Φωνή της Χαλκιδικής, 22/7/1962). 

Βέβαια η ταχύτητα της κατασκευής του Ξενία είχε και παράπλευρες απώλειες, διότι, όπως κατήγγειλε ο πρόεδρος της κοινότητας Κασσάνδρας (Κασσανδρείας) Σ. Παπαγιάννης τη μοναδική γραμμή (!!!) της χερσονήσου χρησιμοποιούν συνεχώς οι παραθεριστές στο Ξενία με αποτέλεσμα η επικοινωνία να είναι «τελευταίως τελείως αδύνατος» (Μακεδονία, 28/7/1963). Λίγες μέρες μετά (Μακεδονία 11/8/1963) απάντησε με επιστολή του ο γενικός διευθυντής του Ο.Τ.Ε. Χρ. Καβουνίδης ότι τοποθετήθηκε και δεύτερη (!!!) τηλεφωνική γραμμή.

Όσο για την κυκλοφορία των όποιων οχημάτων προς το Ξενία; Πως περνούσαν τη διώρυγα της Ποτίδαιας; Με ημίμετρα αφού κάποιοι ταξιδιώτες περίμεναν για ώρες και επέστρεφαν στη Θεσσαλονίκη (Φωνή της Χαλκιδικής, 15/7/1962) ενώ το το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας τοποθέτησε τον Αύγουστο του 1962 πλωτή γέφυρα «προς εξυπηρέτησιν τουριστικής κινήσεως του ξενοδοχείου Παλιουρίου» απαγορεύοντας όμως τη διέλευση των σκαφών! (Ελευθερία, 28/8/1962).Δύο χρόνια πριν, το πορθμείο ("σάλι") κόστιζε 5 δρχ. για τα λεωφορεία και τα φορτηγά και 15 δρχ. για τα τρακτέρ και το Δημοτικό Συμβούλιο Ν. Μουδανίων ευχαριστούσε τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή για την κατασκευή της οδού Ν. Μουδανιών- Κασσάνδρας (Φωνή της Χαλκιδικής, 3, 10/1/1960).Δέκα χρόνια αργότερα "η Γέφυρα [της Ποτίδαιας] ετελείωσε" γράφει πανηγυρικά τοπική εφημερίδα (Νέα της Χαλκιδικής, 22/9/1970).

Το πορθμείο ("σάλι") στην Ποτίδαια. Στην κάτω φωτογραφία φαίνονται οι πύργοι του διατειχίσματος (πηγή: Facebook/ Ανεξάρτητη Κασσάνδρα)

Αλλά μήπως πρώτα έγινε το Ξενία και μετά ήρθε το ρεύμα στο Παλιούρι; Το 1964 ο υπουργός Βιομηχανίας Ι. Ζίγδης ανακοίνωνε (Ελευθερία, 29/8/1964) το πρόγραμμα ηλεκτροδότησης των ετών 1964- 65 που περιελάμβανε την ηλεκτροδότηση στην Κασσάνδρα της Αθύτου, Καλλιθέας, Βάλτας, Παλιουρίου, Ν. Φώκαιας και Ν. Ποτίδαιας. Μήπως το Ξενία υπήρξε κυριολεκτικά η φωτεινή εξαίρεση στην Κασσάνδρα; Στο τέλος της τουριστικής περιόδου του 1964 καταγράφεται αλματώδης ανάπτυξη, αλλά χωρίς ρεύμα σε όλους τους συνοικισμούς.

Και αν υπήρξε φωτεινή εξαίρεση το Ξενία μήπως ήταν και απλησίαστο για τους περισσότερους, όπως σημειώνει ο βουλευτής Κυριαφίνης; "Εξυπηρετούν μόνον την αριστοκρατίαν" αναφέρει (Φωνή της Χαλκιδικής, 8/11/1964) και ζητάει μέρος των εσόδων να πηγαίνουν στις τοπικές κοινότητες."Εργαζόμενες και μισθοσυντήρητες τάξεις του λαού μας" δεν μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν διαβάζουμε αλλού . (Φωνή της Χαλκιδικής, 25/10/1964, 26/9/1965). 

Φωτογραφία από άρθρο στο γερμανικό περιοδικό Bauen + Wohnen, Ιούνιος 1965

Και αν όμως από τη μία καταγγέλλεται το κράτος ότι δεν ασχολείται ενεργά με την τουριστική ανάπτυξη της Χαλκιδικής τότε γιατί καταγγέλλεται συγχρόνως η πώληση οικοπέδων από Μονές του Αγ. Όρους σε ξένες εταιρείες για δημιουργία ξενοδοχείων;(Φωνή της Χαλκιδικής, 18/7/1965). Βέβαια καταγγελίες ότι με τον τουρισμό "Ξεπουλάμε την ψυχή μας" βρίσκουμε ως το 1977 στον τύπο της Χαλκιδικής (Φωνή της Χαλκιδικής, 4/9/1977), όταν κατηγορείται "το πλήθος των μαλλιάρηδων", "οι αδέκαροι και ρυπαροί τουρίστες", "οι κουρελήδες με τις ψείρες" και διαβάζουμε το διαχρονικό "θα γίνουμε λαντζέρηδες"...Εδώ και σαράντα χρόνια η ίδια συζήτηση για την αναζήτηση των 'καλύτερων' τουριστών και όχι μόνο των περισσοτέρων. 

Με δεδομένα τα προβλήματα αυτά, τις αντιρρήσεις και την αργή εξέλιξη των έργων υποδομής μάλλον ως φαντασίωση μπορώ να δω τα σχέδια του 1965 (Μακεδονία, 21/12/1965) της πολυτεχνικής σχολής του Α.Π.Θ. για «επισκέψεις μεγάλων πλοίων κρουαζιερών, με απ’  ευθείας σύνδεσι με την Ευρώπη, που θα πιάνουν ‘σκάλα’ στο Παληούρι, στον Μαρμαρά και στην Ιερισσό», για σιδηροδρομικό δίκτυο προς τη Χαλκιδική ή για δημιουργία τριών νέων διωρύγων, της Σιθωνίας και του Αγ. Όρους αλλά και του Στρυμονικού κόλπου προς τη λίμνη Βόλβη… Τα σχέδια για προαστιακό προς τα Ν. Μουδανιά επανεμφανίστηκαν τη δεκαετία του 2000 όπως και η ιδέα για διόδια στη γέφυρα της Ν. Ποτίδαιας για τους Θεσσαλονικείς (ως μία συνέχεια του τέλους 2^ης κατοικίας που καταργήθηκε μόλις το 2008).

Ενδιαφέρον έχει η παράθεση επιστολής ανώνυμου παραθεριστή (Μακεδονία, 29/10/1966), ο οποίος σημειώνει ότι πολλοί Θεσσαλονικείς παραθερίζουν στο Ξενία: «Η μαγευτική τοποθεσία αυτού […] και το άρτιον κτιριακόν συγκρότημα παρέχουν άνετον και ευχάριστον διαμονήν». Όμως καταγγέλλει τα πολλά κουνούπια από το κοντινό – σε απόσταση 1500 μέτρων- έλος, προφανώς εννοώντας τη λιμνοθάλασσα του Γλαρόκαβου. Οι προσπάθειες ψεκασμού απέτυχαν λόγω φόβου καταστροφής των κυψελών.Αναφορές στο έλος αυτό βρίσκουμε και στον τοπικό τύπο (Φωνή της Χαλκιδικής, 12/2/1961). 
Πάντως το Παλιούρι το 1966 ανακηρύχθηκε ως «τουριστικός τόπος» από το Υπουργείο Προεδρίας (Μακεδονίας, 1/6/1966).

Το 1967 ο Ε.Ο.Τ. ανακοινώνει εκπτώσεις στα Ξενία για τους ξένους τουρίστες με τις τιμές να είναι για 5 διανυκτερεύσεις και άνω: ημιδιατροφή σε μονόκλινο 150 δρχ., σε δίκλινο 240 δρχ., πλήρης διατροφή σε μονόκλινο 210 δρχ. και σε μονόκλινο 330 δρχ. (Μακεδονία, 1/1/1967). Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς (Εμπρός, 17/6/1967) οι τιμές ήταν για διαμονή 3 ημερών 828 δρχ. το δίκλινο με ημιδιατροφή και 1158 με πλήρη διατροφή και για διαμονή 7 ημερών 1763 και 2379 αντίστοιχα. Στο ίδιο πλαίσιο είναι και η προσπάθεια (Ελευθερία, 28/1/1967) για προσέλκυση τουριστών από την Αυστρία και τη Γερμανία.

Εμπρός, 17/6/1967

Η ποιότητα και η έκταση του κήπου του Ξενία φαίνεται από την προκήρυξη του 1975 (Μακεδονία, 12/1/1975) ότι εκμισθώνεται η ανθοπαραγωγή στην έκταση του Ξενία δώδεκα στρεμμάτων ναρκίσσου και 150 δέντρων ζανίστας.
[Για την εγκατάλειψη του Ξενία σε επόμενο...]

Οι φωτογραφίες (πλην μίας) προέρχονται από άρθρο στην Αρχιτεκτονική, αρ. 36, Νοέμβριος/ Δεκέμβριος 1962. Ενδιαφέρον έχουν φυσικά γιατί δείχνουν την πρώτη εικόνα του Ξενία, την πρώτη χρονιά της λειτουργίας του. Εγώ το γνώρισα με πλήθος πεύκων και με φοίνικες.  

Πολύτιμο για την έρευνα υπήρξε το Ψηφιακό Αποθετήριο Ιστορικού και Πολιτιστικού Αρχείου Στέφανου Κότσιανου