1914, ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΨΟΧΩΡΑ ΣΤΟ ΠΑΛΙΟΥΡΙ

Επιγραφή στην Καψόχωρα, στο σπίτι του μπακάλη

Το 1914 ο Γάλλος αρχαιολόγος Charles Avezou (Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή) περιηγήθηκε στην Χαλκιδική (21/4- 30/5)  φτάνοντας ως το άκρο της Κασσάνδρας, το Παλιούρι, την Αγία Παρασκευή και το Τσαπράνι (παλιά Σκιώνη). Η σύντομη αυτή αναφορά έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί δείχνει μία άλλη Κασσάνδρα προ 100 + χρόνων. Είχε προηγηθεί πριν επτά χρόνια ο Γερμανός A. Struck, (Makedonische Fahrten, I. Chalkidike, Vienne et Leipzig, 1907). 

Ο Γάλλος αρχαιολόγος έκανε για να φτάσει στην Καψόχωρα 1 ½ ώρα από το Πολύχρονο (τότε Παζαράκια) μάλλον με μουλάρι ακολουθώντας την ακτογραμμή. Περιγράφει πεύκα, δεντράκια, κάμπους,  την ελώδη περιοχή, τα προβλήματα ελονοσίας και τις αλυκές στα νότια της Καχόχωρας (όπου σήμερα η λιμνοθάλασσα του Γλαρόκαβου, σχετικά και σε επόμενο). Στο χωριό επισκέφθηκε την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (στην πλατεία του χωριού σήμερα), τον δάσκαλο και τον παππού [Ιωάννης Roussitis/ Ρουσέτης;] και την κόρη του που βγάζει 15 λίρες σαν δασκάλα. Στο σπίτι του μπακάλη [‘maison du bakal’] βλέπει νομίσματα ρωμαϊκά και του Λυσιμάχου, αλλά και επιγραφή. Σημειώνω την ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι το όνομα Καψόχωρα προέρχεται από τη βιομηχανία των καρβουνιάρηδων της περιοχής, που έρχεται σε αντίθεση με την διαδεδομένη παράδοση ότι το όνομα προέρχεται από πειρατές που έκαψαν το χωριό.
Τη μαρτυρία του για τα έλη και τα σημαντικά προβλήματα επιβεβαιώνει την ίδια χρονιά ο Νομίατρος Γ. Παπανικολάου ζητώντας την αποξήρανση των ελών της Καψόχωρας, "ήτις απειλείται δια τελείας καταστροφής", επισημαίνει ότι τα έλη οφείλονται στα "λειτουργούντα κεραμοποιεία" (στη θέση Κεραμαριά, νότια του χωριού, όπου σήμερα οι κατασκηνώσεις Γκάλη) και τις άκαρπες προσπάθειες των κατοίκων να κατασκευάσουν διώρυγα για να κλείσουν τα έλη. Σημειώνει επίσης το έλος στο σημερινό Γλαρόκαβο ("μέγα έλος χειμερινον παραθαλάσσιον 1000 περίπου τ. χλμ"), στο μετόχι Άνδηρα Ιβήρων (σχετικά και σε επόμενο).

Συνεχίζοντας ο Γάλλος αρχαιολόγος προς το Παλιούρι έκανε μία ώρα και σαράντα λεπτά. Πέρασε από το μετόχι των Ιβήρων, όπου είδε τον ανεμόμυλο, καλόγερους και μία γυναίκα. Περιγράφει θαυμάσια έλατα, σκιερά δέντρα και λιβάδια (στην περιοχή του μετέπειτα κάμπινγκ/ Ξενία;). Ανεβαίνοντας προς το Παλιούρι σε υψόμετρο 200 μέτρων, περιγράφει την ωραία θέση του στην κορυφή μιας πτυχής της γης, τη θέα προς τη θάλασσα, έναν ορμίσκο και την άκρη του απέναντι νησιού (η Κέλυφος). Καταγράφει τον πληθυσμό του χωριού (120 σπίτια, διπλάσια από την Καψόχωρα), τους δύο δασκάλους, μία εκκλησία και δύο ξωκλήσια. Περιγράφει τα «μεγάλα μάρμαρα» (de grands marbres), στο βουνό, στο Koutoni, στα μισά του δρόμου προς το Τσαπράνι (Ν. Σκιώνη). Να πρόκειται για αρχαιότητες στο λόφο Αράπη, γνωστή αρχαιολογική θέση κοντά στο Παλιούρι;

Την επόμενη μέρα ο Charles Avezou κατέβηκε «στο μικρό φυσικό λιμάνι του χωριού» (στο κάμπινγκ/ Ξενία) ανάμεσα στα ακρωτήρια Kroussos (Χρούσου) στα νότια και Canapitza (Καναπίτσα) στο βορρά. Το ακρωτήριο Καναπίτσα ταυτίζεται με το γνωστό ακρωτήριο ‘Καράβι’ άλλων περιηγητών και το ‘Αλωνάκι’ του ελληνικού χάρτη της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Διεξήγαγε μικρής έκτασης ανασκαφή «πίσω από το λιμανάκι, σκάβοντας σε ένα πηγάδι» όπου βρήκε δύο μεγάλα πιθάρια, ένα ενεπίγραφο μάρμαρο, θραύσματα μαρμάρινου κίονα και κυκλικής ιωνικής βάσης. Εξήντα μέτρα μακρύτερα εντόπισε τα ερείπια κυκλικού κτίσματος, «μάλλον σύγχρονου με κονίαμα», το οποίο

ταύτισε είτε με σημείο που όριζε το αρχαίο λιμάνι είτε με τα θεμέλια ανεμόμυλου. Το συγκεκριμένο σημείο όμως δεν έχει ιδιαίτερο υψόμετρο για να χτιστεί ανεμόμυλος. Λίγα χρόνια πριν ο Γερμανός περιηγητής Struck είχε εντοπίσει και αυτός τοίχους, άγαλμα και τάφο με τοιχογραφίες/ κονίαμα.
Ενδιαφέρον θα είχε φυσικά να μάθουμε αυτά τα λιγοστά αυτά ευρήματα τι απέγιναν. Μεταφέρθηκαν στο κοντινό Παλιούρι; Στη Θεσσαλονίκη με τους περιηγητές ή παρέμειναν στην περιοχή και χάθηκαν αργότερα;

Πηγές: 
1. Sève Michel, Feissel Denis. La Chalcidique vue par Charles Avezou (avril-mai 1914). Notes de voyages et inscriptions.. In: Bulletin de correspondance hellénique. Volume 103, livraison 1, 1979. σελ. 229-326, μετάφραση Α.Μ.
2. Ζέλλιου-Μαστροκώστα, Ε. (2000). Έκθεση του νομίατρου Γ. Παπανικολάου για την Χαλκιδική. Μακεδονικά, 32(1),